مقدمه

هنگامى که کودک ترسان، لرزان و گریان از مادر متولد مى گردد و زندگى نوین خود را در این کره خاکى آغاز مى کند، تنها شیر گواراى مادر است که ترس، اضطراب و دلهره او را مى زداید و چونان مرهمى کارساز به او آرامش و آسایش مى بخشد؛ در واقع کودک با مکیدن پستانِ مادر نه تنها خود را از تشنگى و گرسنگى مى رهاند بلکه براى نخستین بار طعم دل انگیز و لذت بخش زندگى را تجربه مى کند و براى همین است که در فرهنگ پارسى واژه لطیف �شیرخوار� را بر کلمه �طفل� مى افزایند و بدو �طفل شیرخوار� لقب مى دهند.

حضرت امام صادق علیه السلام در این باره مى فرماید:

�چون جنین از مادر متولد مى گردد، همان خونى که غذایش بود در شکل غذایى دیگر، از پستانِ مادر سرازیر مى شود، این غذا براى نوزاد از همه چیز سازگارتر است. کودک وقتى پا در این گیتى مى نهد زبانش را به نشانه خواستن غذا درآورده و در دهان مى چرخاند و در این زمان پستانهاى مادرش را که چونان دو مشک از سینه او آویخته، مى یابد و ... از آن مى نوشد.�

دلیل این نکته آن است که خداوند نیاز به شیر و چگونگى نوشیدن آن را در اعماق ذات او نهاده است. بدین سان آدمى زندگى را با شیر آغاز کرده و لذت حیات این دنیا را با طعم شیر تجربه مى کند و براى همین است که طعم شیر، طعم حیات است.

اما داستان نیاز انسان به شیر و سودمندیهاى گونه گون آن به دوران شیرخوارگى ختم نمى شود، این در واقع آغاز راه است و تا پایان زندگى این نعمت گران بهاى الهى در خدمت بشر قرار دارد. کودک آن گاه که مرحله طفولیت را پشت سر گذارد و دستگاه هاضمه او رشد کرد و بالید و زمینه هضم غذاهاى جدید و متنوع در آن فراهم آمد، نه تنها همچنان از شیر بهره مى برد و منافع آن در سلامت و رشد بدن وى سهم مؤثرى دارد بلکه از انواع فرآورده هاى لبنى از قبیل ماست، پنیر، کره و ... نیز استفاده مى کند.

در روایات رسیده از معصومان علیهم السلام به این نکته با تعبیرى بس لطیف اشاره شده است؛ بر پایه برخى از روایات نیاز به شیر، نیازى است فطرى، از این رو حذف شیر از زندگى، اختلال در فطرت آدمیان پدید مى آورد.

در آیات قرآن و روایات رسیده از معصومان علیهم السلام درباره فضیلت شیر و سودمندیهاى متنوع و متعدد آن و سهم مؤثرى که در سلامت و تأمین تغذیه انسان دارد، مطالبى مفید و آموزنده آمده است که به حق اگر در آنها تأمّل شده و ابعاد گوناگون آنها شناخته شود و سرانجام در متن زندگى انسان عملى گردد؛ هم ارزش شیر به درستى روشن مى شود و هم قدر این گهرگفته ها بیشتر دانسته خواهد شد.

این نوشته در پى آن است که این روایات را نقل، سامان دهى و تا حدودى تحلیل کند. إن شاءالله مورد رضایت حضرت ولى عصر - ارواحنا فداه - قرار گیرد و سبب شود خوانندگان از منافع و فواید شیر بیشتر آگاه شوند و دستمایه اى گردد براى آنان که مى خواهند غذاهاى سالم و سودمند را بهتر بشناسند و از برخى نوشیدنیهاى پرزرق و برق که نه در فرهنگ ایرانى جایى دارد و نه در فرهنگ اسلامى ردپایى، بپرهیزند؛ نیز براى آنان که قصد دارند این مهم را به دیگران بشناسانند و در ترویج غذاهاى سالم بکوشند، به قدر توان در این عرصه، فرهنگ سازى نمایند.

در پایان این نوشتار چهار آیه و چهل حدیث با ترجمه درباره شیر آورده شده است تا کسانى که مى خواهند مستقیماً از روایات بهره برند، به مقصود خویش نایل آیند. در اینجا شایسته است از حجج اسلام آقایان صفاءالدین پرورش پور و رضا میقانى که در کار استخراج و دسته بندى روایات یاریگر ما بوده اند، تقدیر و تشکر نماییم.

مباحث خود را در دو بخش تقدیم مى کنیم:

1ـ شیر، غذایى کامل و پرمنفعت؛

2ـ شیر در آیات و روایات.

بخش اول: شیر، غذایى کامل و پرمنفعت

ارزش غذایى شیر

شیر از مهم ترین و سودمندترین مواد غذایى است که متخصصان تغذیه در همه کشورهاى جهان بر مصرف آن، به ویژه در سنین کودکى و نوجوانى تأکید مى ورزند. در کشور ما نیز از دیرباز از شیر و دیگر مواد لبنى بهره مى برده و آن را غذاى سلامتى مى نامیده اند و تنها ماده پروتئینى است که سالها به عنوان غذا و دوا مورد توجه مردم بوده است.

پزشکان مصرف شیر را به عنوان غذا و دوا به بیماران جهت بهبودى توصیه و متخصصان تغذیه، شیر را براى جلوگیرى از بیمار شدن تجویز مى کنند و اساسى ترین روش براى مشکل سوء تغذیه در کودکان و نوجوانان توجه دادن آنان به مصرف شیر و توزیع شیر بهداشتى در مدارس است.

شیر کامل ترین و قدیمى ترین غذاى شناخته شده توسط بشر است که با برخوردارى از ترکیبات بالایى چون پروتئین، کلسیم، فسفر و ویتامینها و مواد معدنى، نارساییهاى ناشى از سوء تغذیه را جبران مى کند.

از آن جا که جمعیت کشور ما جمعیتى جوان است، استفاده از شیر به ویژه براى دانش آموزان تندرستى، هوش، تقویت قدرت یادگیرى و تفکر، و خلاقیت بیشتر را به ارمغان خواهد آورد. شیر تأمین کننده پروتئین مورد نیاز این گروههاى سنى و زمینه ساز سلامتى و کارایى نسل جوان به شمار مى آید. کودکان نیز براى سلامتى دندانهایشان باید شیر مصرف کنند.

شیر هیچ زیانى ندارد، از این رو چربى موجود در شیر نه تنها براى نوشندگان ضررى نخواهد داشت بلکه ـ آن گونه که خواهد آمد ـ از رسوب چربى در سرخرگها مى کاهد.

سکونى در روایتى از امام صادق علیه السلام چنین نقل کرده است:

�رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: نوشیدن شیر براى کسى گلوگیر نیست؛ زیرا خداوند مى فرماید: "لبناً خالصاً سائغاً للشاربین؛ شیر خالص و گواراست براى نوشندگان".�

مردى به امام صادق ـ علیه السلام ـ عرض کرد: من شیر نوشیدم و مریض شدم. آن حضرت فرمود:

�نه، هرگز شیر تو را مریض نکرده و ضررى به تو نرسانده است لیکن تو شیر را همراه غذایى دیگر خورده اى و آن غذا تو را ناراحت کرده است و گمان برده اى که شیر به تو ضرر زده است.�

بر پایه روایات یاد شده و روایاتى از این دست، نوشیدنِ شیر هیچ زیانى به آدمى نمى رساند و چربیهاى نهفته در آن نیز براى آدمى سودمند است.

شیر نه تنها هیچ زیانى براى انسان ندارد بلکه فواید متنوع و متعددى در آن است که قرآن کریم به آن با کلمه �منافع� اشاره کرده است:

�و الأنعام خلقها لکم فیها دِفْ ءٌ و منافع و منها تأکلون.�

�و چارپایان را براى شما آفرید و در آنها برایتان گرما و منفعتهاى دیگرى هست و از آنها مى خورید.�

در این آیه قرآن به طور کلى اشاره مى کند که چارپایان را خداوند در سمت و سوى منافع شما آفریده است و آنها سودمندیهاى مختلفى براى انسان دارند و بى شک شیر در زمره آنهاست. واژه منافع در این آیه بسیار جامع و پرمحتواست که به فواید مختلف شیر و دیگر سودمندیهاى حیوانات اشاره دارد.

اما در آیه دیگرى خداوند شیر چارپایان را در کنار سودمندیهاى دیگر آنها آورده است؛ خداوند متعال مى فرماید:

�و لکم فیها منافع و مشارب اَفلا یشکرون�

�و براى آدمیان در چارپایان منفعتها و نوشیدنیهایى است، آیا شکر نمى گذارند؟�

در این آیه از شیر با عنوان �مشارب�؛ یعنى نوشیدنیها، یاد کرده است و در واقع در اصطلاح ادبیات عربى از باب �ذکرُ الخاص بعد العام� است؛ یعنى همان واژه منافع، شیر را نیز در بر مى گرفت؛ چه این که به روشنى شیر در زمره منافع حیوان است. لیکن از آن جا که شیر در میان دیگر منافع حیوان ممتاز است و فواید آن براى سلامتى، رشد، تأمین غذا و برآوردن نیازهاى انسان، ویژه است و برجسته، از شیر به طور خاص با واژه �مشارب� یاد شده است؛ بدین سان شیر غذایى است داراى فواید بسیار.

در گروهى از روایات شیر به گوشت تشبیه شده است. در واقع این روایات شاید به این نکته اشاره داشته باشند که دست کم شیر دربردارنده بخشى از پروتئینها و خواص گوشت است؛ صد البته افزون بر فواید بسیارى که شیر دارد.

حضرت امیرالمؤمنین على علیه السلام در این باره مى فرماید:

�اللّبن احد اللحمین.�

�شیر یکى از دو گوشت است.�

به ظاهر مقصود حضرت آن است که شیر بسیارى از فواید و منافع گوشت را هم دارد.

در روایت دیگرى درباره انواع خواص شیر چنین آمده است:

�پیغمبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به نوشیدن انواع شیر، زیرا شیر گرما را از درون مى زداید آن گونه که انگشتان دست عرق پیشانى را پاک مى کند، پشت انسان را نیرومند مى سازد، عقل را زیاد مى کند، بر بینایى چشم مى افزاید، ذهن را تیز و پاکیزه مى سازد و فراموشى را از بین مى برد.�

شاید این حدیث به آثار خوردن شیر به طور مداوم اشاره دارد؛ یعنى هر کس نوشیدن شیر را ـ صد البته با مراعات مسایل جانبى دیگر ـ به طور مدام در برنامه غذایى خود قرار دهد بینایى او تقویت، فراموشى اش کمتر و ذهن او پاک تر و تیزتر خواهد شد.

شیر غذاى کامل

همان طور که اشاره شد، شیر سرشار از مواد گوناگون حیاتى است. در آن مواد معدنى از قبیل سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، روى، مس، آهن، فسفر، کلر، ید و گوگرد موجود است. در شیر گازهاى اکسیژن، ازت و اسید کربنیک نیز وجود دارد. در آن مواد قندى به صورت لاکتوز مى باشد و داراى ویتامینهاى �ب�، �پ�، �آ� و �د� است. شاید به سبب همین ویژگیها و امثال آن است که سلمان فارسى از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله چنین نقل مى کند:

�قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله سیّد الأشربة اللّبن.�

�شیر آقاى نوشیدنیهاست.�

در روایتى دیگر از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله نقل شده است:

�لیس یَجْزى مکان الطعام و الشراب إلاّ اللّبن.�

�تنها شیر است که مى تواند جاى آب و غذا را بگیرد (انسان را از تشنگى و گرسنگى نجات دهد).�

شیر از نعمتهاى الهى

بى شک این مایع زلال، گوارا و سفیدرنگ که سودمندیهاى گوناگونى براى انسان دارد از نعمتهاى الهى است. انسان وقتى سرگرم زندگى مى گردد و همواره از مواهب طبیعى و نعمتهاى الهى بهره مى برد و با این حال از آنها غفلت مى ورزد، دیگر نه به ارزش آنها توجه دارد و نه از مبدأ و آفریننده آنها یاد مى کند. قرآن همواره به آدمیان تنبه مى دهد و این نعمتهاى الهى و قدر گرانِ آنها و سهم مؤثرى که در ادامه زندگى بشر، سلامت و نشاط او دارند را به آنان گوشزد مى کند.

از آیات قرآن و سخنان معصومان علیهم السلام استفاده مى شود که شیر از نعمتهاى الهى است، خداوند مى فرماید:

�و لکم فیها منافع و مشارب افلا یشکرون�

�و براى شما در چارپایان سودها و نوشیدنیها (شیر) است، آیا شکر نمى گذارند؟�

در آیه دیگرى مى فرماید:

�و إنّ لکم فى الأنعام لعبرة نسقیکم مما فى بطونها و لکم فیها منافع کثیرة و منها تأکلون�

�و براى شما در چارپایان [درس] عبرتى است: از شیرى که در شکمهاى آنهاست به شما مى نوشانیم و در آنها براى شما سودهاى فراوان است و از آنها مى خورید.�

آیه به روشنى نشانگر آن است که شیر از نعمتهاى الهى است که از سر لطف در اختیار بشر نهاده و از بشر متقابلاً خواسته است که اولاً از پیچیدگیها و قوانین شگفت انگیزى که در پرتو آنها آب و علوفه به این مایع زلال، گوارا و لذیذ تبدیل مى شود تأمل کند و ثانیاً همواره نعمتهاى الهى را شکر گوید و لحظه اى از یادکرد این نعمتها غفلت نورزد. از این رو خداوند در سوره یاسین پس از اشاره به نعمتهاى چارپایان با لحنى خاص مى فرماید: �افلا یشکرون؟�؛ �آیا شکرگذار نخواهند بود؟�. این شکر عملاً سبب خواهد شد که انسان از ارزش شیر غفلت نورزد و در بهره بردارى بیشتر و بهتر از آن بکوشد.

شیر غذاى پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله

بر طبق روایات متعددى، شیر، غذاى پیامبر اسلام بوده است. ابن قولویه قمى ـ رضوان الله تعالى علیه ـ در کامل الزیارات مى نویسد:

�اللبن طعام رسول اللّه صلى الله علیه و آله �

�شیر غذاى پیامبر خداست.�

در روایتى دیگر درباره غذاى پیامبر خدا ـ صلى الله علیه و آله و سلم ـ چنین آمده است:

پیامبر خدا خرما تناول مى فرمود و پس از آن آب مى نوشید و آب و خرما بیشترین خوراک آن حضرت بود و شیر و خرما را با هم مى خورد و آن دو را غذاى خوش مزه و پاکیزه مى نامید.

حضرت امام صادق به نقل از اجداد طاهرینش ـ علیهم السلام ـ از غذاى پیامبر ـ صلوات الله علیه و آله ـ چنین یاد مى کند:

�پیامبر خدا صلى الله علیه و آله همواره شیر را دوست مى داشت.�

شیر آخرین غذاى پیامبر

برخى از روایات نشانگر آن است که شیر آخرین غذاى پیامبر ـ صلوات الله علیه و آله و سلم ـ بود. بر طبق این روایات براى آخرین بار که آن حضرت لب به غذا زد شیر نوشید و پس از آن غذایى نخورد.

بدین سان در کودکى چون قدم مبارک در این گیتى نهاد شیر نوشید و چون در آستانه رحلت و پیوستن به رحمت الهى بود نیز شیر نوشید و در واقع شیر آغازین و فرجامین غذاى او بود.

مناسب به نظر مى آید در این باره به یاور راستین آن حضرت جناب عمار یاسر اشاره شود که رسول الله درباره او چنین فرمود:

�آخرین نوشیدنى او در این دنیا شیر است، و گروه طغیانگر و تجاوزکار او را خواهند کشت. جناب عمار یاسر در جنگ صفین گفت کمى شیر برایم بیاورید، شیر آوردند، آن را نوشید و پا به میدان کارزار گذاشت و به شهادت رسید.�

آداب نوشیدن شیر

این مایع سفیدرنگ زلال و گوارا که به راحتى در گلوى آدمى فرو مى رود و از نعمتهاى الهى است، از دیدگاه روایات نوشیدنِ آن آدابى خاص دارد؛ برپایه روایتى:

�امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر خدا مى فرمود خرما و شیر [دو غذاى [خوش مزه و پاکیزه اند و چون پیامبر صلى الله علیه و آله شیر مى نوشید، آن را مضمضه مى کرد و مى فرمود: شیر چربى دارد.�

بر طبق روایتى دیگر، حضرت امام صادق علیه السلام مى فرمود: �هرگاه شیر مى نوشید مضمضه کنید چون چربى دارد.�

احتمال دارد مقصود از مضمضه آن باشد که پس از نوشیدن شیر باید دهان و دندانها را شست تا چربیهاى باقى مانده در دهان از بین برود، چنان که برخى از واژه شناسان زبان عربى �تمضمض� را این گونه معنا کرده اند.

احتمال دارد تمضمض به این معنا باشد که شیر را در دهان بچرخانید تا همه دهان [به ویژه اطراف دندانها] را فرا گیرد چه این که براى دهان و دندانها مفید است. البته این احتمال به لحاظ لغوى و ظاهر حدیث بعید است.

دعا به هنگام نوشیدنِ شیر

بى شک مستحب است نوشیدن هر نوشیدنى و خوردنِ هر غذا با �بسم الله الرحمن الرحیم� آغاز گردد. این حکم درباره شیر نیز جریان دارد.

حضرت امام على بن موسى الرضا ـ علیه السلام ـ از اجداد پاکش نقل مى کند که پیامبر خدا ـ صلوات الله علیه و آله و سلم ـ هر وقت غذایى مى خورد چنین دعا مى کرد:

�اللّهم بارِکْ لَنا و ارزقنا خیراً منه.�

�خدایا! به ما برکت عنایت کن و بهتر از آن را روزى ما فرما.�

اما هرگاه شیر مى نوشید چنین دعا مى کرد:

�اللّهم بارک لنا فیه و ارزقنا منه.�

�خدایا آن (شیر) را براى ما مبارک گردان و از آن روزى ما فرما.�

در حدیث دیگرى آمده است که آن حضرت هرگاه شیر مى نوشید چنین دعا مى کرد:

�اللهم بارک لنا وزدنا منه.�

�خدایا! آن را براى ما مبارک کن و بیش از این از آن به ما عنایت کن.�

و هنگامى که غذاى دیگرى میل مى فرمود، چنین دعا مى کرد:

�اللهم بارک لنا فیه و اَبدلنا به خیراً منه.�

�خدایا این غذا را مبارک گردان و بهتر از آن را نصیب ما فرما.�

دعاهاى پیامبر خدا به هنگام نوشیدن شیر در مقایسه با دعاى آن حضرت در زمان خوردن دیگر غذاها نشانگر اهمیت شیر و قدر گرانِ آن و برترى آن بر بسیارى از غذاهاست.

مایع شفابخش

بر پایه روایات متعددى که از معصومان ـ علیهم السلام ـ رسیده است، شیر زمینه بهبودى و شفاى برخى از امراض را فراهم مى آورد. در روایتى از امیرمؤمنان على علیه السلام چنین نقل کرده اند:

�جرعه، جرعه نوشیدنِ شیر (فراوان نوشیدنِ شیر) [زمینه] شفاى هر مرضى را [فراهم مى آورد] به جز مرگ.�

در همین باره در حدیث دیگرى از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده که پیامبر خدا ـ صلوات الله علیه و آله ـ چنین فرمودند:

�اگر چیزى مى توانست انسان را از مرگ برهاند، تلبینه بود، پرسیدند: تلبینه چیست؟ در پاسخ سه بار فرمود: نوشیدن شیر جرعه جرعه (فراوان و مداوم نوشیدنِ شیر).�

در این دو روایت به طور کلى شیر شفاى دردها دانسته شده است. شاید مقصود آن باشد که اگر شیر به عنوان غذا و نوشابه در برنامه غذایى انسان قرار گیرد زمینه بسیارى از بیماریها در آدمى از میان برداشته مى شود؛ چه این که بروز گروهى از بیماریها به دلیل نرسیدن ویتامینها و مواد معدنى و... به بدن است که شیر آنها را تأمین مى کند و در نتیجه این گونه بیماریها را در نطفه خفه مى سازد. این احتمال از روایاتى استفاده مى شود که شاید بتوانند مفسِّر این دسته از روایات قرار گیرند؛ چه آنکه از آنها استفاده مى شود که انسان باید بکوشد شیر را به طور مداوم بنوشد.

شاید مقصود از روایاتى از این دست آن باشد که چون شیر مطابق با فطرت ساخت و ساز بدن است، در حفظ و ایجاد هماهنگى و نظم اعضاى بدن سودمند است از این رو در درمان گروهى از امراض و نیز پیشگیرى از دسته اى دیگر از بیماریها بسیار مؤثر است.

شیر گاو، شفاى دردها

در روایات پیشین درباره شفا بودنِ شیر به طور کلى سخن رفته بود. اما در روایات متعددى از شفا بودن شیر گاو به ویژه سخن به میان آمده است.

در روایت جناب سکونى به نقل از امام صادق و ایشان از امیرمؤمنان على بن ابى طالب ـ علیهما السلام ـ در این باره چنین مى خوانیم:

�قال على علیه السلام ... و ألبانها دواء ... .�

�على علیه السلام فرمود شیر گاو دواست.�

در روایت دیگرى از آن حضرت این گونه نقل شده است:

�لبن البقر شفاء.�

�شیر گاو شفاست.�

دلیل شفابخش بودنِ شیر گاو

در بسیارى از روایات به شفابخش بودن گروههایى از گیاهان و آثار شگفت انگیز آنها اشاره شده است.

از روزگاران کهن نیز درمانهاى گیاهى بخش اصلى داروها را تشکیل مى داده و در روزگار ما نیز گرایش قابل ملاحظه اى به این مسأله شده است.

برگهاى سرسبز درختان و بوته هاى سبز و خرّم که علوفه و خوراک گاوها را تشکیل مى دهد، سرچشمه درمان دردها و شفاى بیماران است.

گاوها از آن رو که از انواع این بوته ها و علفها مى چرند و تغذیه مى کنند و شیر آنها در واقع از همان علوفه ها تکوین مى یابد، به نوعى، خصوصیات درمانى گیاهان را به شیر خود انتقال مى دهند. در روایتى در این باره چنین آمده است:

�پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: خداوند هیچ دردى را نیافرید مگر آن که در مقابل آن دوایى قرار داده است، پس بر شما باد به [نوشیدن و بهره بردن از] شیر گاو؛ زیرا گاو از هر درخت و [بوته اى [مى چرد.�

در روایتى دیگر از پیامبر خدا ـ صلوات الله علیه و آله و سلم ـ چنین نقل شده است:

�با شیرهاى گاو بیماریهاى خود را درمان کنید؛ چه این که من امیدوارم خداوند در آن شفاى دردهاى شما را قرار داده باشد؛ زیرا گاو از هر درختى مى خورد.�

از این نکته استفاده مى شود که گاوداران و صاحبان گاوداریهاى بزرگ و کوچک و نیز دولت که بر چند و چون برنامه هاى آنها نظارت دارد باید در نوع علوفه انتخابى براى گاو دقت بیشترى داشته باشند و در حد امکان در تنوع و افزایش کیفیت علوفه و خوراک دام بکوشند.

نظیر این مطلب درباره عسل به طور روشن ترى به چشم مى آید؛ زیرا مزه، رنگ و طعم عسل مشابه طعم و مزه گیاهانى است که زنبور از آن چشیده است. از این رو شفا بودنِ شیر گاو تا حدودى در همه شیرهاى بهداشتى و پاک نهفته است.

بعید نیست که کمیت و کیفیت شفاء بودن شیر گاو ـ که در روایات شیعه و سنى آمده است ـ در گرو چگونگى علوفه اى باشد که خوراک دام است؛ لذا در روایات متعددى از خوردن شیر حیوانات نجاست خوار نهى شده است.

�پیامبر خدا صلى الله علیه و آله از خوردن گوشت و شیر و تخم حیوان نجاست خوار نهى فرمود تا زمانى که آن حیوان استبراء شود (مدتى معین غذاى پاک به او بدهند و از ادامه نجاست خوارى اش جلوگیرى کنند.) حیوان نجاست خوار حیوانى است که در مزبله ها عذره انسان را مى خورد.�

در همین جا مناسب به نظر مى رسد به مسأله اى دیگر که پیشتر بدان اشارت رفت توجه دهیم: شیر پاکیزه است و زیانى نمى رساند، اما این مسأله در صورتى درست است که پاکیزگى آن در همه مراحل تولید و فرآورى رعایت شود وگرنه طیب و پاکیزه بودنِ آن زیر سؤال خواهد رفت، و از شیر ناپاک و غیربهداشتى نمى توان انتظار درمان و کسب منافع داشت.

شیر، غذاى فطرى

خداوند متعال بدن انسان را به گونه اى خاص آفریده و سرشت ویژه اى به آن بخشیده است. بدن انسان داراى فطرت، نظم و ساختار منحصر به فردى است که هر مقدار خوردنیها و نوشیدنیها و اعمال و اقدامات انسان مطابق آن باشد سلامت، پویایى و بالندگى بیشترى خواهد یافت.

بر طبق برخى از روایات شیر غذایى است که منطبق و سازگار با فطرت آدمى است.

در روایتى در این باره چنین مى خوانیم:

�ابوبصیر مى گوید با امام صادق علیه السلام غذا مى خوردیم. مقدارى گوشت شتر براى ما آوردند که به گمان من گوشت شتر از خانه آن حضرت بود. آن گاه کاسه اى بزرگ از شیر آوردند، آن حضرت نوشید و فرمود: اى ابا محمد از آن بنوش. عرض کردم: فدایت شوم شیر است. حضرت فرمود: فطرت است. آن گاه خرما آوردند و از آن خوردیم.�

در این روایت حضرت صادق علیه السلام به ابوبصیر مى فرماید: شیر نگو، فطرت بگو. درباره مقصود آن حضرت از این جمله که �شیر فطرت است� حدیث پژوهان چند احتمال مطرح کرده اند.

مناسب ترین احتمال آن است که خداوند متعال شیر را مطابق فطرت انسان و برآورنده بسیارى از نیازهاى جسم آدمى آفریده است.

از این رو امام صادق علیه السلام به ابوبصیر فرمود: این فطرت است؛ یعنى نوشیدنىِ فطرىِ انسان.

در این باره روایتى دیگر نقل شده است که این احتمال را تأیید مى کند:

�براى رسول خدا صلى الله علیه و آله در شب معراج دو قدح آوردند، یکى از آنها شیر بود و دیگرى شراب. آن حضرت صلى الله علیه و آله به هر دو نگاه کرد آن گاه ظرف شیر را انتخاب فرمود [و از آن نوشید] جبرائیل گفت: خداى را سپاس که تو را به سمت و سوى فطرت هدایت کرد [و شیر را انتخاب کردى] و اگر از فطرت دور مى شدى و شراب را انتخاب مى کردى امت تو گمراه مى شدند.�

این روایت ظهور بیشترى در احتمال یاد شده دارد؛ زیرا شیر نوشیدنى اى است گوارا، پاکیزه و سودمند براى بدن و انتخاب درست و به هنگامِ پیامبر نشان از فطرت سالم ایشان دارد؛ بدین سان که اقتضاى فطرت سالم انتخاب شیر بود، نه شراب.

همان طور که اسلام دین سلامت و رشد و صراط مستقیم و مطابق با فطرت آدمى و سازگار با حقیقت اوست، جبرئیل انتخاب شیر را نشانه اى براى انتخاب اسلام قرار داد.

احتمال دیگرى که در معناى واژه فطرت داده اند، آن است که این شیر تازه است؛ چه این که فطرت به معناى تازگى نیز مى آید. احتمال دیگر آن است که شیر از آن رو که نخستین خوراک آدمى است چون پا به عرصه این گیتى مى نهد پس گویا در فطرت انسان تمایل به نوشیدن آن نهفته است، که حضرت از آن به �فطرت� تعبیر کرد.

احتمال دیگر آن است که مقصود از واژه �فطرت� افطار است؛ یعنى مستحب است با شیر روزه را بگشایند و افطار کنند.

استحباب افطار با شیر

گروهى از روایات نشانگر آن است که مستحب است روزه داران به هنگام افطار با شیر لب به غذا گشایند. غیاث بن کلوب از امام صادق علیه السلام به نقل از اجداد طاهرینش چنین روایت مى کند:

�على علیه السلام مستحب مى دانست که با شیر افطار کند.�

در روایتى دیگر در این باره چنین آمده است:

�افطار با شیر على علیه السلام را به وجد و نشاط مى آورد.�

شیر گاو

بى شک شیر تمام حیوانات حلال گوشت از قبیل گاو، گوسفند و شتر مفید است و هر یک به نوبه خود سودمندیهایى دارند. اما در روایات رسیده از معصومان ـ علیهم السلام ـ شیر گاو به لحاظ فواید و منافع ویژه اش ممتاز معرفى شده است.

در روایات متعددى امامان معصوم علیهم السلام مسلمانان را به استفاده بیشتر از شیر گاو تشویق کرده اند و تعبیرهایى از قبیل �علیکم بألبان البقر�؛ �بر شما باد به استفاده از شیر گاو� بارها در روایات تکرار شده است.

�شخصى مى گوید به امام باقر ـ علیه السلام ـ از درد معده شکایت کردم، آن حضرت فرمود: چرا شیر گاو نمى نوشى؟ آن گاه حضرت فرمود: آیا تاکنون شیر گاو نوشیده اى؟ در پاسخ گفتم: آرى بارها. پس حضرت فرمود: چگونه یافتى شیر گاو را (چه نظرى درباره آن دارى)؟ در پاسخ گفتم: به نظر من معده را دباغى مى کند، در کلیه ها پوششى از پیه پدید مى آورد (زمینه سلامتى کلیه ها را فراهم مى آورد) و در انسان اشتهاى به طعام مى آفریند. آن حضرت فرمود: ان شاءالله در زمان مناسب (زمان دوشیدن شیر) من و شما به قریه یَنْبُع مى رویم تا شیر بنوشیم.�

صدها سال از زمان صدور این سخن از امام باقر ـ علیه السلام ـ گذشته است و ما دقیقاً نمى دانیم چرا آن حضرت به شخص یاد شده در حدیث توصیه کرده اند براى رفع بیمارى معده شیر بنوشد، لیکن اجمالاً از این حدیث افزون بر ارزش شیر گاو، استفاده مى شود که شیر گاو براى برخى بیماریها مفید و سودمند است.

در روایات متعددى شیر گاو به عنوان شفا و دواء معرفى شده است.

به طور خلاصه از مجموع روایات استفاده مى شود که شیر گاو در میان دیگر شیرهاى حیوانات ممتاز است و از سودمندیهاى بیشترى برخوردار است.

شیرهاى بهشتى

در گروهى از روایات به شیرهاى بهشتى اشاره شده است و به چشمه هایى از شیر که از مسجد کوفه جریان مى یابد.

ما نمى دانیم شیرهاى بهشتى چه گونه است، چه طعم و مزه اى دارد و از چند و چون چشمه هاى جارى شیر در قصرهاى بهشتى آگاهى نداریم. لیکن از این روایتها در مجموع اهمیت شیر استفاده مى شود؛ چه این که این احادیث در واقع نشانگر آن است که شیر از نوشیدنیهاى بهشت است. به هر حال شیرهاى بهشتى دست کم اندک شباهتى با شیرهاى دنیوى خواهد داشت وگرنه نباید نام شیر به آن اطلاق مى شد.

شیر نوشیدنى تقویت کننده

پیش از این اشاره شد که شیر مایعى است که هم انسانِ تشنه را سیراب و هم انسان گرسنه را سیر مى کند. اما در گروهى از روایات شیر به عنوان غذایى تقویت کننده معرفى شده است.

بر طبق این روایات، شیر نوشیدنى اى است که استخوانها را مستحکم و بدن را نیرومند مى سازد و ضعف را از تن آدمى مى زداید. ابوالحسن اصفهانى مى گوید نزد امام صادق علیه السلام بودم؛ مردى به آن حضرت عرض کرد من احساس ضعف مى کنم؟ [چه کنم؟[ حضرت در پاسخ فرمود:

�بر تو باد به نوشیدن شیر؛ زیرا شیر گوشت بدن را مى افزاید و استخوانها را محکم مى سازد.�

بر طبق روایتى دیگر، امام صادق علیه السلام در این باره چنین فرمود:

�کسى که ضعف به بدن یا قلبش راه یافته باید گوشت میش را با شیر بخورد تا مشکل و مرض از اعضا و جوارحش رخت بربندد و جسمش تقویت گردد و استخوانهاى شانه اش محکم شود.�

برپایه روایت دیگرى پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

�یکى از انبیاء الهى از ضعف جسم خود به خداوند شکایت کرد. خدا به او وحى کرد که شیر و گوشت را بپزد و بخورد چون قوت و نیرو را در آن دو قرار داده ام.�

در روایتى دیگر پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

�گوشت و شیر بر گوشت بدن مى افزایند، استخوانها را مستحکم مى سازند و قوت گوش و چشم را افزون مى کنند.�

بر پایه روایتى دیگر پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

�پس از آن که یکى از پیامبران از ضعف تن خود به خدا شکایت کرد و خداوند به او فرمود گوشت و شیر بخور و او به فرمان خدا عمل کرد، قدرت به جسم او بازگشت.�

شیر تازه

برخى از روایات شیر تازه را داراى فواید ویژه اى دانسته است. در روایتى از امام صادق علیه السلام این گونه نقل شده است:

�شیر تازه براى بچه دار شدن مفید است.�

در روایتى دیگر شیر تازه و عسل براى کسى که بچه دار نمى شود توصیه شده است.

عرضه شیر خالص

همان طور که خداوند متعال در قرآن اشاره فرموده است �لبناً خالصاً سائغاً للشاربین�، شیر خالص و گوارا است که منافع بسیار دارد و از نعمتهاى الهى به شمار مى رود. در روزگار ما که تولید شیر به سمت صنعتى شدن مى رود بیشتر مردم از شیرهاى توزیع شده استفاده مى کنند، از این رو باید تولیدکنندگان و عرضه کنندگان شیر بکوشند، شیر خالص و پاکیزه به مردم عرضه کنند.

در روایتى به نقل از امام صادق علیه السلام ، پیامبر خدا صلى الله علیه و آله از آمیختن شیر با آب و عرضه شیر غیرخالص نهى فرمود و آن را حرام دانست. �پیامبر خدا از مخلوط کردن شیر با آب به هنگام فروش شیر نهى فرمود.�

این مسأله در فقه شیعه مطرح است و از آن با عنوان �غش� یاد مى شود. اجمالاً به لحاظ حکم فقهى، طبق فتواى مراجع تقلید و فقیهان بزرگ شیعه از آن جا که شیرهاى عرضه شده به عنوانِ شیر خالص و نیز شیر بهداشتى و پاکیزه، عرضه مى شود، اگر شیر یاد شده خالص و یا بهداشتى نباشد، خرید و فروش آن داراى اشکال است.

در روایتى در این باره چنین مى خوانیم:

�پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: کسى که [در معامله] با مردم غش کند در روز قیامت با یهودیان محشور خواهد شد؛ زیرا آنان بیشتر از همه در معامله با مسلمانان غش روا مى دارند.�

تأثیر شیر بر روان آدمى

برخى از غذاها و نوشیدنیها بر روان و اعصاب آدمى اثر مثبت مى گذارد و مایه تسکین اعصاب و زدودن افسردگى و پدید آمدن آرامش است. بر پایه گروهى از روایات شیر این گونه است و تأثیر مثبتى بر روان انسان دارد. در روایتى در این باره چنین مى خوانیم:

�ان التلبین یجلو القلب الحزین کما یجلو الاصابع العرق من الجبین.�

�بى شک "معجون شیر، عسل و آرد یا استفاده همیشگى از شیر" به دل افسرده و غمناک، نشاط و صفا مى بخشد آن گونه که انگشتان آدمى عرق را از چهره او مى زداید.�

در روایت دیگرى در این باره چنین آمده است:

�نوح پیامبر از ضعف بدن خود به خداوند متعال شکوه کرد. خداوند به او وحى فرمود: شیر و گوشت را طبخ کن و بخور؛ زیرا من در شیر و گوشت قوت و برکت نهاده ام.�

روایاتى از این دست بعید نیست ابعاد روانى را نیز در بر گیرد و بدین سان برکت و قوتى که شیر در انسان پدید مى آورد هم در جسم او و هم در جان وى باشد. در روایتى از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله چنین نقل شده است:

�نوشیدن لبن از ایمان است.�

مناسب است در این جا به حدیث دیگرى اشاره شود که بیانگر ارتباط میان مسایل معنوى و مادى است. پیش از این اشاره شد که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله نوشیدن شیر را دوست مى داشت. در روایتى از امام موسى بن جعفر علیه السلام چنین نقل شده است:

�کسى که به خاطر عشق و محبت به پیامبر خدا صلى الله علیه و آله شیر بنوشد، شیر زیانى به او نخواهد رسانید.�

همین مضمون در روایتى دیگر نیز آمده است:

�کسى که شیر بنوشد و بگوید: خدایا! چون پیامبر خدا شیر را دوست مى داشت من آن را مى نوشم، خوردن شیر به او ضررى نخواهد رسانید.�

در این دو دسته از روایات به دو نکته مهم اشاره شده است. گروه نخست نشانگر آن است که نوشیدن شیر در ایمان، سلامت روح و روان و بالندگى جان اثر مى گذارد و دسته دوم نشانگر آن است که عشق به پیامبر خدا، و خواندن دعا سبب مى شود، در صورت زیانمند بودن شیر، این زیان از بین برود و در واقع بیانگر این نکته باشد که امور معنوى در مسایل مادى اثرگذار است. این هر دو مطلب صحیح است و شرح افزون تر و فرصت فراخ ترى مى طلبد که متناسب با این نوشته نیست.

بخش دوم: شیر در آیات و روایات

در بخش نخست بحث با استفاده از روایات متعدد، ارزش غذایى و منافع متنوع شیر مورد بحث و بررسى قرار گرفت. اما گزارش و سامان دهى دقیق روایاتى که درباره شیر رسیده است فرصتى فراخ تر و پژوهشى گسترده تر مى طلبد و در این فشرده نمى گنجد.

در بخش دوم بحث، متن چهار آیه و چهل حدیث درباره شیر با ترجمه و بدون توضیح آورده مى شود. گروهى از این احادیث در بخش نخست گذشت.

در ادامه بحث، همان احادیث را به انضمام روایات دیگر یکجا تقدیم شما خواننده ارجمند مى کنیم، امید که مصداق این حدیث شریف باشد:

�من حفظ على أمتى اربعین حدیثاً ینتفعون بها بعثه اللّه یوم القیمة فقیهاً عالماً.�

�کسى که براى امت من چهل حدیث حفظ کند خداوند متعال او را روز قیامت دانشمند و فقیه محشور خواهد کرد.�

شیر در آیات قرآن

آیه اول:

�والانعام خلقها لکم فیها دف ءٌ وَ منافعُ وَ مِنها تَأکُلُونَ�

�خداوند چهارپایان را براى شما آفرید، در آنها وسیله پوشش براى شما و منافع دیگر است و از گوشت آنها مى خورید.�

آیه دوم:

�و إنّ لکم فى الانعام لعبرة نسقیکم مما فى بطونه من بین فرثٍ و دمٍ لبنا خالصا سائغا للشاربین�

�در چارپایان براى شما مایه عبرتى است که از شکمهایشان از میان خون و سرگین شیرى ناب به شما مى نوشانیم که گواراى آشامندگان است.�

آیه سوم:

�و ان لکم فى الانعام لعبرة نسقیکم مما فى بطونها و لکم فیها منافع کثیرة و منها تأکلون�

�و براى شما در چارپایان مایه عبرتى هست که شما را از آن چه در شکمهاى آنهاست مى نوشانیم و در آنها براى شما سودهاى فراوان است و از آن مى خورید.�

آیه چهارم:

�و لهم فیها منافع و مشارب افلا یشکرون�

�و براى آنان در چارپایان سودها و نوشیدنیهاست پس آیا شکر نمى گذارند؟�

تفسیر این آیات در این فشرده نمى گنجد. در این جا تنها به برداشتهایى چند از آیات یاد شده بسنده مى شود:

1ـ فرآیند تولید شیر براى آدمیان مایه عبرت است، خداوند متعال چگونه علوفه و آب را در درون بدن حیوان به شیر تبدیل مى کند، موضوعى است قابل تأمّل و در خور تفکّر که حاکى از وجود قدرتى در اوج آگاهى و حکمت است.

2ـ شیر از منافع و سودهاى مهم چارپایان است.

3ـ خداوند چارپایان را در سمت و سوى منافع آدمیان آفریده است؛ چارپایان از نعمتهاى بزرگ خدا براى انسان به حساب مى آیند.

4ـ چارپایان فوائد و منافع گوناگون و متنوعى براى انسانها دارند که آدمیان نباید از آنها غفلت ورزند.

5ـ شیر از منابع مهم تغذیه انسان است که او را سیر و سیراب مى سازد.

6ـ خوراک حیوانات؛ یعنى آب و علوفه به شیر تبدیل مى گردد.

7ـ شیر از منابع اقتصادى و درآمد انسانها است.

8ـ شیر گوارا، لذیذ و زلال است و گلوگیر نیست.

9ـ فراهم آوردن زمینه بهره بردارى از شیر گاو، گوسفند و شتر از عنایتها و نعمتها و الطاف الهى است.

10ـ این نعمت بزرگ که به تعبیر قرآن هم از منافع چارپایان است و هم از مشارب آنها، شکر مى طلبد و بندگان خدا باید شکر آن را بگذارند.

شیر در روایات

1 ـ شیر مادر

�قال امیرالمؤمنین علیه السلام : ما من لبنٍ یرضع به الصبیُ أعظمُ برکةً علیه مِنْ لَبَن أُمّه.�

�امیرمؤمنان على علیه السلام فرمود: هیچ شیرى براى نوزاد از شیر مادرش بابرکت تر نیست.�

2 ـ برکت خانه

�قال رسول الله صلى الله علیه و آله لعمّته: ما یمنعک ان تتخذی فی بیتک برکة؟ قالت: یا رسول اللّه و ما البرکة؟ قال: شاة تُحلب فأنه من کان فی دارهِ شاة تحلب أو نعجة أو بقرة تحلب فبرکات کلّهنَّ.�

�پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به عمه اش فرمود: چرا خانه ات را بابرکت نمى کنى؟ عرض کرد: یا رسول الله برکت چیست؟ فرمود: گوسفند شیرده. هر کسى که در خانه خود گوسفند یا میش یا گاو شیرده داشته باشد همه اینها برکت و افزایش نعمت است.�

3ـ شیر گاومیش

�قال سمعت الرضا علیه السلام یقول: لأباس بأکل لحوم الجوامیس و شرب ألبانها و أکل سمونها.�

�راوى مى گوید شنیدم که امام رضا علیه السلام مى فرمود: خوردن گوشت و نوشیدن شیر و استفاده از روغن گاومیش حلال است.�

4ـ بنوش به نام پیامبر

�عنه علیه السلام قال: من أکل اللّبن فقال: "اللهمَّ إنّی آکله على شهوة رسول اللّه صلى الله علیه و آله ایّاه" لم یضرّه.�

�کسى که شیر بنوشد و به هنگام نوشیدن شیر بگوید: خدایا! من این شیر را از آن رو مى نوشم که پیامبر آن را دوست مى داشت، نوشیدن شیر زیانى به او نمى رساند.�

5ـ سرور نوشیدنیها

�عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله انه قال فى حدیثٍ "و سید الأشربة اللبن".�

�پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: شیر سرور نوشیدنیهاست.�

6ـ شیر و ایمان

�قال صلى الله علیه و آله : شرب اللبن من الأیمان.�

�پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: نوشیدن شیر از ایمان است.�

7ـ خوردنى و نوشیدنى

�و قال صلى الله علیه و آله : لیس یجزى ء مکان الطعام و الشراب إلاّ اللبن.�

�پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: هیچ چیزى جز شیر نمى تواند جاى هم خوردنى و هم نوشیدنى را بگیرد.�

8ـ منبع پروتئین

�عن امیرالمؤمنین علیه السلام ، أنه قال: اللبن أحد اللحمین.�

�امام على علیه السلام فرمود: شیر یکى از دو گوشت است.�

9ـ از شیر نمى شود گذشت

�و قال صلى الله علیه و آله : ثلاثة لا ترد: الوسادة و اللبن و الدهن.�

�پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: سه چیز را نباید رد کرد، بالش، شیر و روغن.�

10ـ فوائد گوناگون شیر

�قال صلى الله علیه و آله : علیکم باللبان، فانها تمسح الحرَّ عن القلب کما یمسح الأصبع العرق عن الجبین، و تَشد الظهر، و تزید فی العقل، و تزکی الذهن، و تجلو البصر، و تذهب النسیان.�

�پیامبر خدا فرمود: بر شما باد خوردن شیر؛ زیرا گرما را از دل مى زداید آن گونه که انگشتان عرق پیشانى را پاک مى کند، کمر را محکم مى کند، عقل را افزایش مى دهد، ذهن را تیز و هوشیار مى سازد، بر قدرت بینایى مى افزاید و فراموشى را مى زداید (کم مى کند).�

11ـ شیر و نان

�خرج رسول الله صلى الله علیه و آله قبل الغداة و معه کَسرةٌ قد غمسها فی اللّبن و هو یأکل و یمشى و بلال یقیم الصلاة فصلى بالناس صلى الله علیه و آله .�

�روزى پیامبر خدا صلى الله علیه و آله پیش از پگاه از خانه بیرون آمد و تکه اى نان که با شیر آمیخته بود مى خورد و راه مى رفت و بلال اقامه نماز را گفت و پیامبر براى مردم نماز جماعت خواند.�

12ـ پنیر و مغز گردو

�قال أبو عبداللّه علیه السلام الجبن و الجوز فی کل واحد منهما الشفاء، فان افترقا کان فى کل واحد منهما الداء.

بیان: قد یخصُّ هذا بالجبن الطریّ غیر المملوح، فانه الشایع فى تلک البلاد و هو بارد یعدِّله الجوز بحرارته.�

�امام صادق علیه السلام فرمود: در هر یک از گردو و پنیر شفا قرار داده شده است [اگر با هم خورده شوند] و اگر جدا شوند از هم در هر یک از آنها مرض نهفته است.�

برخى از بزرگان در توضیح این حدیث چنین فرموده اند: �این سخن درباره پنیرى است که در آن زمان مردم مى خورده اند؛ یعنى پنیر تازه که با نمک بهداشتى نشده بود و چنین پنیرى طبعش سرد است که گرمى گردو آن را متعادل مى سازد.�

13ـ دعاى پیامبر

�قال ابو جعفر علیه السلام : لم یکن رسول اللّه صلى الله علیه و آله یأکل طعاماً و لا یشرب شراباً، إلاّ قال: اللّهم بارک لنا فیه و ابدلنا به خیراً منه، إلاّ اللّبن فأنه کان یقول: اللهم بارک لنا فیه و زدنا منه.�

�امام باقر علیه السلام فرمود: پیامبر خدا صلى الله علیه و آله هرگاه غذایى مى خورد یا نوشیدنى اى مى نوشید، مى فرمود: خدایا! مبارک گردان بر ما و بهتر از آن را به ما عنایت فرما، جز شیر که هر گاه آن را مى نوشید، مى فرمود: خدایا! آن را بر ما مبارک گردان و بیشتر از آن را به ما عنایت فرما.�

14ـ شیر تازه

�عن ابی الحسن علیه السلام قال: من تغیّر له ماء الظَّهْر فأنه ینفع له اللبن الحلیب و العسل.�

�از ابى الحسن علیه السلام نقل شده است که هر کس بچه دار نمى شود شیر تازه و عسل برایش مفید است.�

15ـ پنیر و هضم غذا

�قال الصادق علیه السلام نعم اللّقمة الجبن یطیّب النکهة و یهضم ما قبله، و یمرى ء ما بعده.�

�امام صادق علیه السلام فرمود: پنیر لقمه خوبى است، بوى دهان را پاکیزه و غذاى خورده شده را هضم مى کند و خوردنیهاى بعدى را گوارا مى سازد.�

16ـ مضمضه پس از نوشیدن شیر

�أن رسول الله صلى الله علیه و آله قال: ذانک الأطیبان: التمر و اللّبن، إنَّ رسول الله کلما شرب لبناً تمضمض و قال: إنَّ له لدسماً.�

�رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: خرما و شیر پاکیزه و خوش مزه اند و حضرت خود هرگاه شیر مى نوشید، مضمضه مى کرد و مى فرمود: از آن رو مضمضه مى کنم که شیر چربى دارد.�

17ـ غذاى پیامبران

�عن ابی عبدالله علیه السلام قال: اللّبن من طعام المرسلین.�

�امام صادق علیه السلام فرمود: شیر طعام رسولان الهى است.�

18ـ افطار با شیر

�عن جعفر عن آبائه علیهم السلام أنَّ علیاً علیه السلام کان یستحبُّ أن یفطر على اللَّبن.�

�امام صادق علیه السلام به نقل از اجداد طاهرینش فرمود: على علیه السلام مستحب مى دانست با شیر افطار کند.�

19ـ شیر گوارا

�عن السکونى عن ابی عبداللّه عن آبائه علیهم السلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله : لیس أحد یغصُّ بشرب اللّبن لأنَّ اللّه تبارک و تعالى یقول لبناً خالصاً سائغاً للشاربین.�

�سکونى از امام صادق علیه السلام از اجداد طاهرینش نقل کرده است که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: شیر گواراست و براى احدى گلوگیر نیست؛ زیرا خداوند متعال مى فرماید: شیر خالص گواراست براى نوشندگان.�

20ـ دواى دردها

�عن امیرالمؤمنین علیه السلام : قال ألبان البقر دواء.�

�على علیه السلام فرمود: شیر گاو داروى دردمندان است.�

21ـ تنوع در تغذیه

�قال کنت عند أبی عبداللّه علیه السلام فذکر اللّحم، فقال: کل یوماً بلحمٍ و یوماً بلبنٍ و یوماً بشى ءٍ آخر.�

�راوى مى گوید: نزد امام صادق علیه السلام بودم، آن حضرت فرمود [همیشه غذاى یکنواخت نخور] یک روز گوشت بخور، روز دیگر شیر بنوش و روز دیگر غذاى دیگر.�

22ـ علاقه به شیر

�عن أبی عبدالله عن آبائه علیهم السلام قال: کان النبى صلى الله علیه و آله یحب من الشراب اللّبن.�

�امام صادق علیه السلام از پدرانش نقل مى کند که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله از میان نوشیدنیها شیر را دوست مى داشت.�

23ـ آبگوشت پیامبران

�قال الصادق علیه السلام اللحم باللّبن مرق الأنبیاء.�

�امام صادق علیه السلام فرمود: گوشت با شیر آبگوشت پیامبران [بوده [است.�

24ـ تقویت بدن

�عن ابى عبدالله علیه السلام قال: شکا نبی من الانبیاء الى الله الضعف، فقال له: اطبخ اللحم باللبن، و قال إنهما یشدان الجسم، قلت هى المضیرة؟ قال: لا ولکن اللّحم باللّبن الحلیب�

�یکى از پیامبران از ناتوانى جسم خود به خدا گله کرد. فرمود: گوشت را با شیر بپز و بخور؛ زیرا این دو جسم را محکم مى سازند. گفت: شیر مانده و ترش [کافى است]؟ فرمود: البته باید شیر تازه باشد نه شیر مانده و تُرشیده.�

25ـ شیر میش

�عن ابی عبدالله علیه السلام قال: من اصابه ضعف فی قلبه أو بدنه فلیأکل لحم الضأن باللّبن.�

�امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که در قلب یا بدن خود نارسایى احساس کرد گوشت میش را با شیر استفاده کند.�

26ـ گوشت و شیر

�عن زیادة بن أبی الحلال قال: تعشیَّت مع ابی عبدالله بلحم ملبّن، فقال: هذا مرق الانبیاء.�

�راوى گوید با امام صادق علیه السلام شام را گوشت با شیر پخته شده صرف کردیم. امام صادق علیه السلام فرمود: این غذا آبگوشت پیامبران بوده است.�

27ـ ماست و زنیان

�عن أبى الحسن الرضا علیه السلام قال: من أراد الماست و لا یضرهُّ فلیصبَّ علیها الهاضوم، قلت: و ما الهاضوم؟ قال: النانخواه.�

�امام رضا فرمود: ماست را با زنیان استفاده کنید تا از زیانهاى احتمالى آن در امان بمانید.�

28ـ دوغ

�عن أبى سلیمان الحمار، قال: کنّا عند أبى عبداللّه علیه السلام فجاءنا بمضیرة و بعدها بطعام ثم أتى بقناع من رطب علیه ألوان، ... .�

�راوى گوید نزد امام صادق علیه السلام بودیم مقدارى دوغ جوش و ماست ترش آوردند و بعد از آن طعامى، سپس خوشه خرماى رنگارنگ آوردند ... .�

29ـ آداب دوشیدن شیر

�رجل حلب عند النبى صلى الله علیه و آله ناقةً فقال النبى صلى الله علیه و آله : دع داعى اللّبن.�

�مردى نزد پیامبر شترى را دوشید، پیامبر فرمود: همه شیر پستان را ندوشید؛ زیرا اگر این کار را کردید شیر آن خشک مى شود و براى مرتبه دوم دوشیدن مشکل مى شود.�

30ـ پیامبر اکرم و مرد چاق

�رأى رسول اللّه صلى الله علیه و آله رجلاً سمینا فقال: ما تأکل؟ فقال: لیس بأرضى حَبٌّ و إنما آکل اللّحم و اللبن، فقال صلى الله علیه و آله : جمعت بین اللحمین.�

�پیامبر مرد چاقى را دید فرمود: از چه چیز استفاده مى کنى؟ گفت: در سرزمین ما دانه گندم وجود ندارد و من تنها از شیر و گوشت استفاده مى کنم. پیامبر فرمود: میان دو گوشت را جمع کردى.�

31ـ حیوان شیرده

�أن امیر المؤمنین علیه السلام دخل على أمّ هانى، فقالت أمّ هانى: قدمى لابى الحسن طعاما، فقدمت ما کان فى البیت، فقال: مالى لاأرى عندکم البرکة؟ فقالت أمّ هانى لابى الحسن: أولیس هذا برکة؟ فقال: لست أعنى هذا إنما اعنى الشاة، فقالت: ما لنا من شاة فأکل و استسقى.�

بیان: �فقالت أمّ هانى� أى لمولاتها أمّ راشد: فقدمت على صیغة المتکلم، فأکل أى من سمنها، و استسقى أى من لبنها.

�على علیه السلام بر خواهرش ام هانى وارد شد. ام هانى به کنیزش گفت غذایى فراهم کن، کنیز هر چه در خانه بود آورد.

على علیه السلام فرمود: در شگفتم که برکت در خانه وجود ندارد. خواهرش گفت: این طعام برکت نیست؟ حضرت فرمود: منظورم از برکت گوسفند است. ام هانى گفت: در خانه ما گوسفندى نیست تا از شیر و گوشت آن استفاده کنیم.�

32ـ جامعیت شیر گاو

�قال: قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله : علیکم بألبان البقر فانّها تخلط من کل شجرة.�

�پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به استفاده کردن از شیر گاو؛ زیرا عصاره تمام گیاهان است.�

33ـ شیر گاو و شفاى دردها

�عن على علیه السلام قال: لبن البقر شفاء.�

�على علیه السلام فرمود: شیر گاو شفاى دردهاست.�

34ـ فواید شیر گاو

�قال شکوت الى أبى جعفر علیه السلام ذرب معدتى فقال: ما یمنعک من شرب ألبان البقر؟ فقال لى شربتها قط؟ فقلت: مرارا، قال: فکیف وجدتها؟ تدبغ المعدة و تکسوا الکلیتین الشحم و تشهى الطعام فقال: لوکانت أیامه خرجت أنا و أنت الى ینبع حتى نشربه.�

�راوى گوید از درد معده نزد امام باقر علیه السلام سخن گفتم. حضرت فرمود: چرا شیر گاو نمى نوشى؟ آیا تا به حال یک بار نوشیدى؟ گفتم: بارها، فرمود: چگونه یافتى؟ گفتم: معده را دباغى مى کند و پیه کلیه ها را افزایش مى دهد و اشتهاى به غذا را زیاد مى کند. فرمود: اگر ایام استفاده از آن باشد با هم به سرزمین ینبع کنار دریاى سرخ که گاو فراوان دارد مى رویم و از شیر آن استفاده مى کنیم.�

35ـ شیر و استحکام استخوان

�عن جعفر بن محمد علیه السلام قال: اللحم و اللبن ینبتان اللحم، و یشدّان العظم و اللحم یزید فى السمع و البصر، و اللحم بالبیض یزید فى الباء.�

�امام باقر علیه السلام فرمود: گوشت و شیر سبب رویاندن گوشت بدن مى شود و استخوان را محکم مى کند و خوردن گوشت قدرت شنوایى و بینایى را افزایش مى دهد و گوشت با تخم مرغ نیروى جنسى را افزایش مى دهد.�

36ـ فراوان نوشیدن شیر

�قال النبى صلى الله علیه و آله : لو أغنى عن الموت شى ء لاغنت المثلثة، قیل: یا رسول اللّه و ما المثلثه؟ قال: الحسو باللبن.�

�رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: اگر چیزى از مرگ پیشگیرى مى کرد همانا مثلّثه بود. گفته شد: اى پیامبر خدا مثلثه چیست؟ فرمود: شیر فراوان نوشیدن.�

37ـ شفاى همه دردها

�قال امیرالمؤمنین علیه السلام : حُسُوُّ اللبن شفاء من کل داء الاالموت.�

�على علیه السلام فرمود: فراوان نوشیدن شیر شفا و سبب درمان هر دردى مگر مرگ مى باشد.�

38ـ درمان با شیر گاو

�عن جعفر عن أبیه علیه السلام عن جابربن عبداللّه قال: قیل یا رسول اللّه: أنتداوى؟ فقال: نعم فتداووا فان اللّه تبارک و تعالى لم ینزل داء الا و قد أنزل له دواء، علیکم بألبان البقر فانها ترد من الشجر.�

�مردى از پیامبر صلى الله علیه و آله پرسش کرد اگر بیمار شدیم دنبال درمان آن باشیم؟ فرمود: بله، خود را مداوا کنید؛ زیرا خداوند دردى را قرار نداده مگر دارویى براى آن فراهم کرده است. شما به وسیله شیر گاو بیماران خود را مداوا کنید؛ زیرا آنها از برگ درختان و گیاهان گوناگون استفاده مى کنند.�

39ـ شیر تازه و تقویت نیروى جنسى

�عن ابى الحسن علیه السلام قال: من تغیر علیه ماء الظهر ینفع له اللّبن الحلیب و العسل.�

�شیر تازه براى تقویت و اصلاح آب پشت و بچه دار شدن مفید مى باشد.�

40ـ شیر شتر

�عن بعض اصحابنا قال سمعت أشیاخنا یقولون: إنَّ ألبان اللّقاح شفاء من کل داء و عاهة.�

�شیر شتر شفاى هر درد و امراض جسمانى است.�